ΟΝΕΙΡΑ

Τα όνειρα, λένε όλοι οι ξερόλες της Χριστιανοσύνης, θα πρέπει να ερμηνεύονται από διαφωνούντες…. Ωστόσο, ο κανόνας δεν ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις.- - Charles Mackay

To όνειρο είναι μια εγκεφαλική δραστηριότητα (σκέψεις, εικόνες, συναισθήματα) που συμβαίνει κατά τη διάρκεια του ύπνου. Τα περισσότερα όνειρα λαμβάνουν χώρα σε συνδυασμό με την γρήγορη κίνηση των ματιών κατά τον ύπνο (rapid eye movements). Έτσι, λέγεται ότι βλέπουμε όνειρα κατά τη διάρκεια του REM-ύπνου ο οποίος ουσιαστικά καταλαμβάνει το 20-25% της συνολικής διάρκειας ύπνου. Λέγεται ότι τα βρέφη ονειρεύονται κατά το 50% περίπου του ύπνου τους. Τα όνειρα που προκύπτουν σε μη-REM περιόδους λέγεται ότι παρατηρούνται κατά τον NREM-ύπνο.

Οι ερευνητές του ύπνου έχουν χωρίσει τη συνολική διάρκειά του σε στάδια που ορίστηκαν κυρίως βάσει της ηλεκτρικής δραστηριότητας των νευρώνων του εγκεφαλικού φλοιού, η οποία απεικονίζεται με τη μορφή εγκεφαλικών κυμάτων μέσω ενός ηλεκτροεγκεφαλογράφου (ΗΕΓ). Ο ΗΕΓ καταγράφει την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου μέσω επιφανειακών ηλεκτροδίων που συνδέονται στο κρανίο. Τα στάδια του ύπνου λαμβάνουν χώρα με δεδομένη σειρά και έπειτα με την αντίστροφη σειρά ως το στάδιο 1, και τον REM-ύπνο περίπου 90 λεπτά αργότερα. Αυτός ο κύκλος επαναλαμβάνεται καθ' όλη τη διάρκεια της νύχτας, με την REM-περίοδο να επιμηκύνεται σε κάθε επανάληψη. Ουσιαστικά, ένας άνθρωπος έχει 4 ή 5 REM-περιόδους κάθε βράδυ, με διάρκεια 5 έως 45 λεπτών η καθεμιά. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι ο REM-ύπνος αναπτύχθηκε πριν από τα όνειρα και ότι είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους *.                                                       Η περίοδος των REM-ονείρων είναι μια ενεργητική κατάσταση από νευρολογικής και σωματικής απόψεως. Όταν κάποιος κοιμάται βαθιά δεν ονειρεύεται και τα κύματα (τα λεγόμενα κύματα δέλτα) παρατηρούνται με μεγάλο πλάτος και συχνότητα γύρω στα 3 κύματα ανά δευτερόλεπτο. Στον REM-ύπνο, τα κύματα παρατηρούνται σε συχνότητα 60-70 ανά δευτερόλεπτο και ο εγκέφαλος παράγει πενταπλάσια περίπου ποσότητα ηλεκτρισμού από ό,τι όντας ξύπνιος. Η πίεση, οι καρδιακοί παλμοί, ο ρυθμός της αναπνοής κλπ. μπορούν να αλλάξουν δραματικά κατά τη διάρκεια του REM-ύπνου. Αφού δεν υπάρχει γενικά καμία εξωγενής αιτία αυτών των συμπτωμάτων, το ερέθισμα θα πρέπει να είναι είτε ενδογενές, π.χ. εγκεφαλικό, είτε εξωγενές και μη-σωματικό. Η δεύτερη ερμηνεία- ότι τα όνειρα αποτελούν την πύλη για τη σφαίρα του μεταφυσικού- φαίνεται να μην έχει καμία αξία, αν και είναι πολύ παλιά. Κάθε μια από τις παρακάτω περιπτώσεις ίσως να έχει οδηγήσει σε αυτή την παρανόηση: όνειρα με νεκρούς, όνειρα με μακρινούς τόπους ή με ταξίδια μέσα στο χρόνο, όνειρα που μοιάζουν προφητικά, και όνειρα που είναι τόσο παράξενα ώστε χρίζουν παραφυσικής ερμηνείας. Το γεγονός ότι το REM ελέγχεται από τη γέφυρα, περιοχή του εγκεφαλικού θαλάμου που ελέγχει και αντανακλαστικά όπως η αναπνοή, θα μπορούσε να ενισχύσει την άποψη ότι τα ερεθιίματα που προκαλούν τις σωματικές αλλαγές που παρατηρούνται κατά την REM-περίοδο είναι ενδογενές.                                          Σχεδόν κανείς σήμερα δεν πιστεύει ότι τα όνειρα είναι μηνύματα από τους θεούς. Κάποιοι παραψυχολόγοι όμως, όπως ο Charles Tart, πιστεύουν ότι τα όνειρα προσφέρουν είσοδο σε ένα άλλο σύμπαν- σε ένα παραφυσικό σύμπαν με εξωσωματικές εμπειρίες, κοσμικά μηνύματα και νιρβάνα. Η βασική του απόδειξη γι' αυτό φαίνεται πως είναι η προσωπική του εμπειρία, και μια ιστορία για τη baby sitter του. Ισχυρίζεται ότι η ανώνυμη baby sitter του (την ονομάζει Κυρία Ζ) είχε την ικανότητα να εγκαταλείπει το σώμα της ενώ κοιμόταν. Ισχυρίζεται ότι εξέτασε την ιπτάμενη baby sitter του στο εργαστήριό του στο UC Davis αφού του είπε ότι νόμιζε «πως όλοι ξυπνούσαν τη νύχτα, αιωρούνταν για λίγο κοντά στο ταβάνι και ξανακοιμόντουσαν». Άλλοι ψυχολόγοι στη θέση του ίσως ανησυχούσαν για την πνευματική υγεία της «Κυρίας Ζ» και για την ασφάλεια τη δική τους και των παιδιών τους. Του Tart όμως του κέντρισε την περιέργεια. Έτσι τοποθέτησε έναν αριθμό πάνω σε ένα ράφι, συνέδεσε την «Κυρία Ζ» σε έναν ΗΕΓ και την κοίμισε. Η ίδια ισχυρίζεται ότι, παρόλο που δεν μπορούσε να διαβάσει τον αριθμό πάνω στο ράφι, πετούσε μέσα στο δωμάτιο τις πρώτες νύχτες. Μπόρεσε τελικά να δει τον αριθμό την τέταρτη νύχτα . Οι σκεπτικιστές πιστεύουν ότι είτε ο Tart επινόησε την ιστορία είτε η «Κυρία Ζ» χρειάστηκε 4 νύχτες για να βρει τρόπο να τον εξαπατήσει. ( Δείτε τη δημοσίευση του Tart “ A Psychophysiological Study of Out-of-the-Body Experiences in a Selected Subject”, Journal of the American Society for Psychical Research, 1968, 62, σελ . 3-27). Άλλοι έχουν ερευνήσει εάν το μυαλό είναι δεκτικό στην εισαγωγή τηλεπαθητικών δεδομένων κατά τη διάρκεια του ύπνου, και απέτυχαν να βρουν ενδείξεις υπερφυσικής ικανότητας κατά τη διάρκεια των ονείρων. Η επιστημονική έρευνα του ψυχιάτρου Montague Ullman και του παραψυχολόγου Charles Honorton ατις αρχές του 70 στο Νοσοκομείο Maimonides του Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, έδωσε αποτελέσματα που εξηγούνται με την τύχη, μετά από έναν πρώτο πείραμα το οποίο φαινόταν να παρέχει θετικά αποτελέσματα ως προς την ύπαρξη ψ ( Baker ).

Είναι πιθανόν τα όνειρα να σχετίζονται με τις εξωσωματικές εμπειρίες. Σε κάποια όνειρα ο άνθρωπος που τα βλέπει είναι παρατηρητής, ακόμα και παρατηρητής του εαυτού του. Ίσως ο μηχανισμός του εγκεφάλου που ελέγχει τα όνειρα όπου κάποιος είναι παρατηρητής, σε αντίθεση με τα όνειρα όπου κάποιος βλέπει σε πρώτο πρόσωπο, να είναι ο ίδιος με αυτόν που ελέγχει την ψευδαίσθηση όπου κάποιος βγαίνει από το σώμα του κάτα τη διάρκεια ιας εξωσωματικής εμπειρίας.                                                                                                                          Ο Tart και άλλοι παραψυχολόγοι που πιστεύουν ότι η ονειρική κατάσταση αποτελεί πύλη εισόδου σε άλλο κόσμο, φαίνεται να θεωρούν ως βασική επιστημονική απόδειξη γι' αυτό τα ευδιάκριτα εγκεφαλικά κύματα των διαφόρων σταδίων του ύπνου. Φαίνεται πως πιστεύουν ότι τα εγκεφαλικά κύματα αντιπροσωπεύουν καταστάσεις συνείδησης και ότι ο ύπνος είναι μια αλλοιωμένη κατάσταση συνείδησης. Ωστόσο, ο ύπνος δεν είναι κατάσταση συνείδησης αλλά ασυνειδησία. Επιπλέον, τα εγκεφαλικά κύματα δεν αντιπροσωπεύουν καταστάσεις συνείδησης αλλά την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου. Η εγκεφαλική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια των ονείρων είναι όντως περίεργη. Όταν ονειρευόμαστε, όχι μόνο βιώνουμε μια κατάσταση ισοδύναμη των παραισθήσεων, κάποιες από τις οποίες θα θεωρούνταν ψυχωτικές αν τις είχαμε ξύπνιοι, αλλά οι περισσότεροι από μας νιώθουμε σαν να κινούμαστε πραγματικά, να δρούμε και να δεχόμαστε επιδράσεις χωρίς το σώμα μας να κινείται στην πραγματικότητα. Οι μηχανισμοί του εγκεφάλου μας προστατεύουν κατά τη διάρκεια του ύπνου από κινήσεις που θα μας οδηγούσαν σε αυτο-τραυματισμό ή στον τραυματισμό άλλων. Αυτό σημαίνει ότι οι περισσότεροι από μας παραλύουμε κατά τη διάρκεια του ύπνου. Ωστόσο, κάποιοι υποφέρουν από ένα πρόβλημα στον εγκεφαλικό θάλαμο με αποτέλεσμα να προκαλείται μια διαταραχή του ύπνου κατά την οποία δεν αποτρέπονται οι κινήσεις. Οι άνθρωποι που παρουσιάζουν αυτή τη διαταραχή χτυπάνε, υπνοβατούν κλπ. και μπορεί να γίνουν επικίνδυνοι για τον εαυτό τους ή για τους άλλους. Αυτοί οι άνθρωποι δεν αφήνουν το σώμα τους, αλλά συχνά αφήνουν το κρεβάτι τους ενώ κοιμούνται.                                                                              Ένα άλλο παράξενο χαρακτηριστικό της εγκεφαλικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια των ονείρων είναι το γεγονός ότι σχεδόν όλα τα όνειρα ξεχνιούνται. Η αμνησία των ονείρων είναι φυσιολογική. Δεν οφείλεται σε οτιδήποτε μεταφυσικό, αλλά σε ασθενή κωδικοποίηση. Η μνήμη βασίζεται στην κωδικοποίηση των πληροφοριών που αντλούμε από τα βιώματα. Η κωδικοποίηση βασίζεται σε συνδέσεις σε κάποιες περιοχές του εγκεφάλου, οι οποίες με τη σειρά τους βασίζονται σε συσχετισμούς βιωμάτων. Υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να θυμάται κανείς ένα βίωμα ισχυρής συναισθηματικής επίδρασης παρά κάποιο βίωμα χωρίς συναισθηματική συνιστώσα, διότι οι συναισθηματικές αναμνήσεις καταγράφονται σε μια περιοχή του εγκεφάλου και οι οπτικές συνιστώσες σε μια άλλη. Συνδέονται μεταξύ τους από τα νεύρα. Υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να θυμόμαστε κάποια όνειρο εάν ξυπνήσουμε σε σύντομο χρονικό διάστημα αφού το δούμε. Ακόμα κι έτσι όμως, μάλλον θα το ξεχάσουμε εάν δεν το κωδικοποιήσουμε προσπαθώντας να το θυμηθούμε. Κάποιοι άνθρωποι βοηθούν τη μνήμη τους γράφοντας το όνειρο όταν ξυπνήσουν. Άλλοι θεωρούν ευκολότερη μέθοδο να μένουν στο κρεβάτι και να κάνουν κάποιους συσχετισμούς. Ο ευκολότερος συσχετισμός που μπορεί να γίνει είναι να δώσει κανείς στο όνειρο ένα τίτλο και μια σκόπιμη περιγραφή. Για παράδειγμα ένα όνειρο όπου σε κυνηγάει μια πολική αρκούδα μέσα στο χιόνι προς μια βιβλιοθήκη, μπορεί να πάρει τον τίτλο «Ερευνώντας την πολική αρκούδα». Ξανακοιμηθείτε και είναι πιθανόν να θυμηθείτε το όνειρο θυμούμενοι τον τίτλο.                                                                                                         Η πιο παράξενη ίσως ιδιότητα των ονείρων είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι από μας τις περισσότερες φορές δεν συνειδητοποιούμε ότι ονειρευόμαστε την ώρα που ονειρευόμαστε. Τομογραφικές απεικονίσεις ΡΕΤ κατά τη διάρκεια των ονείρων έδειξαν ότι υπάρχει μειωμένη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό κατά τη διάρκεια του REM-ύπνου, και αυτό μπορεί να ευθύνεται για αρκετά χαρακτηριστικά της ονειρικής κατάστασης. Ο προμετωπιαίος φλοιός βρίσκεται κοντά στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου, όπου βρίσκονται και ο σχεδιασμός της συμπεριφοράς και η αυτο-συνείδηση. Λόγω μείωσης της δραστηριότητας σε αυτή την περιοχή, ένα άτομο μπορεί να μην συνειδητοποιεί ότι τα γεγονότα σε ένα όνειρο δεν είναι αληθινά. Αυτό μπορεί επίσης να ευθύνεται για την διαστρέβλωση του χρόνου και την αμνησία που συχνά ακολουθεί το ξύπνημα.

Κάποιοι ερευνητές αναφέρουν την έλλειψη προμετωπιαίας δραστηριότητας ως ένδειξη ότι η λειτουργία του ύπνου είναι παλινορθωτική. Ο ύπνος ξεκουράζει τους μετωπιαίους λωβούς, που είναι το πιο ενεργό μέρος του εγκεφάλου όταν είμαστε ξύπνιοι. Για κάποιους ανθρώπους τα διαυγή όνειρα- η συνειδητοποίηση ότι ονειρεύονται την ώρα του ονείρου- είναι πιθανά διότι οι μετωπιαίοι λωβοί τους δεν σταματούν εντελώς τη λειτουργία τους κατά τη διάρκεια του ονείρου. Ωστόσο η πλειοψηφία των παραψυχολόγων δεν ενδιαφέρεται για τη φυσιολογία των ονείρων. Αντιθέτως εστιάζουν στο περιεχόμενο των ονείρων, το οποίο πιστεύουν ότι αποκαλύπτει ένα μονοπάτι προς το υπερφυσικό.                                                                                             Το προφητικό ή μαντικό όνειρο είναι ίσως ο ισχυρότερος λόγος για να πιστεύει κανείς ότι τα όνειρα αποτελούν πύλη για την είσοδο σε άλλο κόσμο. Κάποια όνειρα δείχνουν απόκοσμα. Φαίνεται πως προμηνύουν γεγονότα. Εάν ένας σημαντικός αριθμός ονείρων κάποιου αντιστοιχούσε σε μελλοντικά γεγονότα, θα ήταν ιδιαίτερα ωφέλιμο για την ανθρωπότητα και θα έπρεπε να προσπαθήσουμε να βρούμε τον σχετικό μηχανισμό. Ωστόσο, δεν έχει βρεθεί ακόμα ένα τέτοιο άτομο. Τα μεμονωμένα όνειρα που κατά καιρούς δείχνουν προφητικά δεν αποτελούν ισχυρή απόδειξη της ύπαρξης προφητικών ονείρων. Κάποτε είχα ένα πολύ ζωντανό όνειρο με πτώση ενός αεροπλάνου στο Σαν Ντιέγκο (όπου είχα ζήσει για 20 χρόνια). Περίπου δέκα χρόνια μετά, ένα αεροπλάνο έπεσε στο Σαν Ντιέγκο. Είμαι προφήτης; Θα αποδεικνυόταν κάτι τέτοιο εάν το αεροπλάνο έπεφτε μια ημέρα αφού είδα το όνειρο; Δεν το νομίζω.

Ενώ οι περισσότεροι παραψυχολόγοι παραδέχονται ότι είναι αναμενόμενες οι συμπτώσεις μεταξύ των ονείρων ενός ανθρώπου και των γεγονότων, ωστόσο ισχυρίζονται ότι είναι υπερβολικά πολλά τα φαινομενικά προφητικά όνειρα ώστε να τα αποδώσουμε όλα σε σύμπτωση. Είναι αλήθεια πως δεν μπορούν όλα τα προφητικά όνειρα να αποδοθούν σε σύμπτωση. Πολλά από αυτά μπορούν να αποδοθούν σε συσσώρευση αναμνήσεων ονείρων μετά τα γεγονότα, και πολλά άλλα σε ψευδείς περιγραφές. Αλλά η συντριπτική πλειοψηφία των προφητικών ονείρων είναι μάλλον συμπτώσεις. Αυτά τα όνειρα είναι εντυπωσιακά για όσους δεν κατανοούν τον νόμο των πραγματικά μεγάλων αριθμών, την πόλωση επιβεβαίωσης, και τον τρόπο λειτουργίας της μνήμης. Εάν υπάρχει 1 στις 1000 πιθανότητες ένα οποιοδήποτε όνειρο να είναι πραγματικά προφητικό, τότε δεδομένου του πληθυσμού της γης και του μέσου αριθμού ονείρων που βλέπουν οι άνθρωποι σε κάθε περίοδο ύπνου (250 όνειρα κάθε βράδυ, σύμφωνα με τον Hines , σελ . 50), είναι αναμενόμενο ότι κάθε ημέρα της ζωής μας θα υπάρχουν πάνω από 1.500.000 όνειρα φαινομενικά προφητικά. Αυτός ο αριθμός δεν περιλαμβάνει τα όνειρα που βλέπουν οι γάτες, οι σκύλοι και άλλα ζώα που μπορεί επίσης να βιώνουν μεταφυσικές εμπειρίες ενώ κοιμούνται, αν και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε το σκοπό κάτι τέτοιου. Επιπλέον, κάποιος θα σκεφτόταν ότι εάν τα όνειρα είναι η πύλη για το μεταφυσικό, τα όνειρα των τυφλών δεν θα περιορίζονταν από την έλλειψη όρασης. Ωστόσο, οι εκ γενετής τυφλοί δεν έχουν οπτικά όνειρα * .                                                                            Υπάρχουν επίσης εκείνοι που πιστεύουν ότι τα όνειρα είναι η πύλη προς τις προηγούμενες ζωές. Υπάρχουν κάποιοι που πιστεύουν ότι τα όνειρα που βλέπουμε σήμερα οφείλονται στους φόβους των προγόνων μας (κυνηγών-αγροτών). Τα κοινά όνειρα, όπως το να σε κυνηγούν ή το να πέφτεις λέγεται ότι έχουν τις ρίζες τους στην εποχή των προγόνων μας. Βλέπουμε αυτά τα όνειρα επειδή οι πρόγονοί μας έτρεχαν κυνηγημένοι από τίγρεις και κοιμόντουσαν στα δέντρα. Οι αποδείξεις για αυτή την άποψη είναι μηδαμινές, αν όχι ανύπαρκτες, παρόλο που μπορεί να υπάρξει ισχυρή επιχειρηματολογία ότι μάλλον η μορφή παρά το περιεχόμενο τέτοιων ονείρων μπορεί να οφείλεται σε μια εξελικτική προσαρμογή της ενστικτώδους συμπεριφοράς του ανθρώπου, η οποία είναι απαραίτητη για την επιβίωσή του.        Εάν πάντως τα όνειρα αποτελούν πύλη προς οτιδήποτε, αυτό είναι οι σημερινοί προσωπικοί μας φόβοι και επιθυμίες και όχι οι αρχαίοι φόβοι και επιθυμίες άλλων ανθρώπων. Υποθέτουμε ότι τα όνειρα εξυπηρετούν κάποιο σκοπό, αλλά είναι πιο πιθανό αυτός ο σκοπός να εντοπίζεται σε αυτή τη ζωή και όχι σε κάποια άλλη. Κάθε αξιοπρεπής θεωρία σχετικά με τα όνειρα θα πρέπει να προσπαθεί να εξηγήσει γιατί ο εγκέφαλος ξυπνάει αυτές τις αναμνήσεις και τις μυθοπλασίες. Πιθανότατα, τα όνειρα είναι το αποτέλεσμα ηλεκτρικής ενέργειας που διεγείρει αναμνήσεις εντοπισμένες σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Το γιατί ο εγκέφαλος διεγείρει και μυθοπλάθει τις συγκεκριμένες αναμνήσεις, παραμένει μυστήριο παρά τις διάφορες αληθοφανείς ερμηνείες. Οι παραφυσικές ερμηνείες μάλλον δεν έχουν τόση αξία όσο οι ερμηνείες που περιορίζονται σε βιολογικούς και συναισθηματικούς μηχανισμούς σχετικούς με την εγκεφαλική δραστηριότητα.                                                                                       Μια τέτοια υπόθεση για τους ρυθμούς του ύπνου είναι ότι αποτελούν τον τρόπο του εγκεφάλου να αποσυνδέει τον εγκεφαλικό φλοιό από τα αισθητήρια όργανα. Όταν κοιμόμαστε, οι θαλαμικοί νευρώνες παρεμποδίζουν τη διείσδυση πληροφοριών από τα αισθητήρια όργανα στον φλοιό *. Μ' αυτόν τον τρόπο ξεκουράζεται για λίγο ο φλοιός και έτσι άλλωστε εξηγείται γιατί οι άνθρωποι που έχουν έλλειψη ύπνου εμφανίζουν μειωμένη κριτική ικανότητα. Μια άλλη υπόθεση σχετική με τα όνειρα είναι ότι παίζουν ρόλο στην επεξεργασία των αναμνήσεων και ιδιαίτερα των συναισθηματικών αναμνήσεων. Κατά τη διάρκεια του REM-ύπνου η αμυγδαλή του εγκεφάλου, που παίζει ρόλο στη δημιουργία και συνοχή των αναμνήσεων από συναισθηματικά βιώματα, είναι σχετικά ενεργή. Μια σχετική θεωρία υποστηρίζει ότι τα όνειρα είναι «οι φύλακες της ψυχής» ( Baker ). Τα όνειρα είναι μηχανισμοί που καθοδηγούν τα συναισθήματά μας. Εν ολίγοις, αυτή η θεωρία υποστηρίζει ότι τα όνειρα είναι ένας τρόπος να εκφράζουμε επιθυμίες και φόβους που για κάποιο λόγο υπάρχει ανάγκη να εκφραστούν, αλλά δεν εκφράζονται όταν είμαστε ξύπνιοι. Εάν αυτό αληθεύει, συνεπάγεται ότι μόνο κάποιος πολύ κοντινός αυτού που βλέπει το όνειρο θα μπορούσε να επιχειρήσει να το ερμηνεύσει. Τα όνειρα είναι πολύ προσωπικά και μιλούν στον συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου που τα βλέπει. Ο "πιο ασφαλής οδηγός για την ερμηνεία ενός ονείρου είναι το συναίσθημα και η κρίση του ίδιου του ανθρώπου που το είδε, ο οποίος βαθιά μέσα του γνωρίζει το πραγματικό του νόημα" ( Baker ). Αυτή η θεωρία φαίνεται πως βασίζεται στο γεγονός ότι τα περισσότερα όνειρα έχουν να κάνουν με πράγματα που συνέβησαν τις τελευταίες μία ή δύο ημέρες, και αντανακλούν την παρούσα ζωή και τα παρόντα άγχη, συμπεριλαμβανομένων των απωθημένων του ατόμου που ονειρεύεται. Αυτή η θεωρία επίσης υπαινίσσεται ότι η ερμηνεία των ονείρων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην αυτογνωσία- διότι τα όνειρα αντανακλούν συναισθήματα και επιθυμίες τα οποία δεν συνειδητοποιούμε όταν είμαστε ξύπνιοι. Μπορεί να έχουμε άγχη ή επιθυμίες που μόνο τα όνειρά μας μπορούν να αποκαλύψουν.                                                                                            Οι περισσότεροι από εμάς δεν δυσκολευόμαστε να βρούμε από την εμπειρία μας παραδείγματα τέτοιων ονείρων που εκφράζουν άγχη ή επιθυμίες. Ίσως να μην είχαμε συνειδητοποιήσει τις επιθυμίες ή τους φόβους μας έως ότου αφυπνίστηκαν στο όνειρο. Κάποιες φορές τα συμβολικά μας όνειρα είναι τόσο ξεκάθαρα που δεν χρειαζόμαστε εξωτερική βοήθεια για να τα ερμηνεύσουμε. Ωστόσο, πολλά όνειρα είναι τόσο παράξενα, παράλογα ή εκκεντρικά που δεν μπορούμε να τους δώσουμε ένα νόημα. Αναζητάμε άλλους που αυτοαποκαλούνται ειδικοί στην ερμηνεία ονείρων, για να μας βοηθήσουν να ξετρυπώσουμε το κρυμμένο νόημα των ονείρων μας. Εκείνοι που ασχολούνται με την ερμηνεία ονείρων θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί ώστε να μην επιβάλλουν τις προσωπικές τους αγαπημένες θεωρίες στα όνειρα των άλλων. Για παράδειγμα το όνειρο που αναφέρθηκε παραπάνω, με την πολική αρκούδα να κυνηγά κάποιον προς μια βιβλιοθήκη, μπορεί να ερμηνευτεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους αλλά μόνο εγώ, η γυναίκα μου και ένας ή δύο ακόμη γνώστες της εμπειρίας από την οποία πηγάζει το όνειρο, μπορούν να το ερμηνεύσουν «σωστά». Δεν αμφιβάλλω ότι υπάρχουν πολλές πιθανές ερμηνείες και ότι κάποιες από αυτές μπορεί να είναι αρκετά αληθοφανείς. Αλλά η «σωστή» είναι αυτή που έχει νόημα για αυτόν που είδε το όνειρο. Ήταν ένα τρομακτικό όνειρο, όπως τρομακτική ήταν και η εμπειρία της αντιμετώπισης ενός στενού συγγενή με διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη). Η εμπειρία αυτή με οδήγησε στη βιβλιοθήκη και στα βιβλιοπωλεία για να συγκεντρώσω όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτή την εγκεφαλική διαταραχή. Δεν αμφιβάλλω ότι κάποιος Φροϋδικός ή Γιουνγκικός θα μπορούσε να βρει κάποιο κρυμμένο ή συμβολικό νόημα το οποίο δεν επισημαίνω εγώ, αλλά δεν με ενδιαφέρουν αυτές οι ερμηνείες διότι δεν έχω κανένα τρόπο να τις διασταυρώσω με την πραγματικότητα και δεν ασπάζομαι τις απόψεις τους σχετικά με την ψυχή. Δεν έχω ιδέα γιατί ο εγκέφαλός μου δημιούργησε αυτό το όνειρο, ξυπνώντας μου φόβο και διαταράσσοντας τον ύπνο μου. Η πραγματικότητα είναι ήδη από μόνη της πολύ άσχημη, χωρίς να έχουμε τους εγκεφάλους μας να μας ξυπνούν περισσότερους φόβους ενώ κοιμόμαστε.                                                     Ωστόσο υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που έχουν βιώσει πολύ χειρότερα πράγματα από εμένα και οι οποίοι τα ονειρεύονται κάθε βράδυ (Sacks). Το γιατί ο εγκέφαλος τρομοκρατεί τον ιδιοκτήτη του επαναλαμβάνοντας τρομακτικές αναμνήσεις κατά τη διάρκεια του ύπνου, φαίνεται ακατανόητο. Αυτό το είδος επίμονων και βασανιστικών ονείρων είναι εξίσου άχρηστο με την ιδεο-ψυχαναγκαστική συμπεριφορά. Αυτοί οι άνθρωποι δεν υποφέρουν απλά από εφιάλτες. Είναι υπερβολικά φοβισμένοι να κοιμηθούν. Χρειάζονται τη βοήθεια ενός καλού θεραπευτή αλλά όχι ενός ονειροκρίτη. Για να βοηθηθούν πρέπει να μάθουν να ελέγχουν τα όνειρά τους. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι ελέγχου των ονείρων, οι περισσότερες από τις οποίες περιλαμβάνουν οπτική ή ακουστική προετοιμασία πριν τον ύπνο. Κάποιοι θεραπευτές επικαλούνται επιτυχία με θύματα επαναλαμβανόμενων εφιαλτών μετά από θεραπεία αυτού που αόριστα ονομάζεται «διαταραχή μετα-τραυματικού στρες». Κάποιοι ασθενείς ισχυρίζονται ότι βοηθήθηκαν να ξεπεράσουν τους επαναλαμβανόμενους εφιάλτες τους μέσω διαυγών ονείρων. Κανείς δεν βοηθήθηκε αντιμετωπίζοντας τα όνειρα ως πύλη προς κάποια ανώτερη σφαίρα συνείδησης.             Γιατί βλέπουμε όνειρα τελικά;

Ένα μυαλό που κοιμάται ίσως να μην θεωρείται κατάλληλο για να κάνει σημαντικές σκέψεις, αλλά οι άνθρωποι μπορούν στην πραγματικότητα να επιλύσουν προβλήματα ενώ κοιμούνται.

Και όχι μόνο αυτό, αλλά ένας από τους σκοπούς των ονείρων που βλέπουμε είναι να μας βοηθήσουν να βρούμε λύσεις σε προβλήματα που μας βασανίζουν τις ώρες που είμαστε ξυπνητοί.

Τα όνειρα είναι εξαιρετικά αληθοφανή αλλά συχνά παράλογα στη φύση τους.

Η θεωρία της Deirdre Barrett, ψυχολόγου στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, για τα όνειρα συνοψίζεται στο εξής: «Τα όνειρα είναι ουσιαστικά σκέψεις, αλλά σε μία ελαφρώς διαφορετική κατάσταση από αυτή που είναι όταν έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά. Ο λόγος που ονειρευόμαστε είναι ένα μυστήριο του μυαλού. Σε οποιαδήποτε κατάσταση και αν είμαστε, είτε δηλαδή κοιμόμαστε είτε είμαστε ξυπνητοί, εξακολουθούμε να ασχολούμαστε με τα ίδια προβλήματα.»         Αν και τα όνειρα προέκυψαν αρχικά για διαφορετικούς λόγους, ενδεχομένως να διαμορφώθηκαν με τα χρόνια ώστε να επιτελούν διπλό έργο: να βοηθούν τον εγκέφαλο να επαναλειτουργήσει και να επιλύουν προβλήματα.

Όνειρα και εξέλιξη

Μία θεωρία για την επεξήγηση των ονείρων ή οποιαδήποτε ανθρώπινη συμπεριφορά, χρειάζεται να λάβει υπόψη της την εξέλιξη. Πολλές όμως πρώιμες θεωρίες για τα όνειρα είτε δεν είχαν λάβει υπόψη τους την εξέλιξη, είτε έρχονταν σε πλήρη αντίθεση.

Για παράδειγμα, ο Sigmund Freud υποστήριξε πως τα όνειρα υπάρχουν για να εκπληρώνουν τις επιθυμίες μας. Μία όμως τέτοια ικανοποίηση σε έναν φανταστικό κόσμο θα μας βοηθούσε ελάχιστα στο να προσαρμόσουμε τα ένστικτά μας στον φυσικό κόσμο, που είναι ένα βασικό κομμάτι της εξέλιξης.

Άλλοι υποστήριξαν πως τα όνειρα είναι περισσότερο μία παρενέργεια του κύκλου του ύπνου. Τα όνειρα συνήθως συμβαίνουν στον ύπνο REM (ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών). Σε αυτή την κατάσταση συμβαίνουν διάφορες λειτουργίες: ξεκουράζεται ένα τμήμα του εγκεφάλου και αναπληρώνονται τα χημικά του εγκεφάλου, όπως οι νευροδιαβιβαστές.

Αυτό οδήγησε ορισμένους να υποστηρίξουν πως τα όνειρα υπάρχουν απλά επειδή υπάρχει ο ύπνος REM. O ψυχολόγος Steven Pinker παρομοίασε κάποτε τα όνειρα με την προφύλαξη οθόνης των υπολογιστών, λέγοντας χαρακτηριστικά πως «δεν έχει ιδιαίτερη σημασία το περιεχόμενο, αρκεί να είναι ενεργά κάποια τμήματα του εγκεφάλου.»

Παρόλα αυτά, η Barrett διαφωνεί. «Η γνώμη μου είναι πως η εξέλιξη δεν πάει στράφι και όταν τα πράγματα εξελίσσονται για έναν σκοπό, τότε δεν συνεχίζουν με τα χρόνια να επιτελούν μόνο αυτό το σκοπό, αλλά παίρνουν και οτιδήποτε άλλο μπορεί να τους φανεί χρήσιμο στην εξέλιξή τους.

Επιπλέον, πρόσθεσε πως ο ύπνος REM υπάρχει εδώ και 220 εκατομμύρια χρόνια, από τότε δηλαδή που εξελίχθηκαν τα θηλαστικά. «Όσο περισσότερο καιρό υπάρχει κάτι στην εξελικτική ιστορία, τόσο πιο πιθανό είναι να έχει αποκτήσει και άλλες λειτουργίες.

Επίλυση προβλημάτων

Η Barrett μελέτησε την επίλυση των προβλημάτων στα όνειρα για πάνω από 10 χρόνια και κατέγραψε πολλά παραδείγματα του φαινομένου.

Σε ένα πείραμα, η Barrett ζήτησε από φοιτητές να επιλέξουν ένα πρόβλημα και να προσπαθήσουν να το επιλύσουν στο όνειρό τους. Τα προβλήματα δεν ήταν δύσκολα. Ουσιαστικά ήταν αρκετά εύκολες ερωτήσεις, τις οποίες οι φοιτητές δεν είχαν λύσει ακόμα. Οι φοιτητές επικεντρώνονταν στο πρόβλημα κάθε βράδυ πριν πέσουν για ύπνο. Στο τέλος της εβδομάδας, περίπου οι μισοί φοιτητές είχαν ονειρευτεί το πρόβλημα και περίπου το ¼ εξ αυτών ονειρεύτηκαν και τη λύση.

Έτσι λοιπόν, τουλάχιστον στις περιπτώσεις που τα προβλήματα είναι σχετικά εύκολα, κάποιοι μπορούν να τα λύσουν στον ύπνο τους.

Η Barrett μελέτησε εκτενώς την επιστημονική και ιστορική βιβλιογραφία, ψάχνοντας για παραδείγματα προβλημάτων που επιλύθηκαν στα όνειρα.

Βρήκε παραδείγματα κάθε είδους προβλήματος που επιλύθηκε στα όνειρα, από μαθηματικά προβλήματα μέχρι καλλιτεχνικά. Πολλά, όμως, σχετίζονταν με προβλήματα που απαιτούσαν από τα άτομα να φέρουν κάτι στο νου τους, όπως ένας εφευρέτης έχει στο νου μία νέα συσκευή.

Η άλλη μεγάλη κατηγορία προβλημάτων, που επιλύθηκαν στα όνειρα, συμπεριελάμβανε «όνειρα όπου η κοινά αποδεκτή κρίση είναι εντελώς λάθος σε ότι αφορά στην προσέγγιση του προβλήματος,» σύμφωνα με την Barrett.

Τα όνειρα μπορεί να εξελίχθηκαν για να μπορούμε να λύνουμε προβλήματα που εμπίπτουν στις δύο αυτές κατηγορίες.

«Τα όνειρα και ο ύπνος REM είναι ουσιαστικά επιπλέον χρόνος σκέψης, επομένως δυνητικά οποιοδήποτε πρόβλημα μπορεί να λυθεί κατά τη διάρκειά τους, αλλά πρόκειται για χρόνο σκέψης που είναι πολύ οπτικός και με ελάχιστους συσχετισμούς, επομένως εξελιχθήκαμε για να τον χρησιμοποιούμε και να λύνουμε τέτοιου είδους προβλήματα.»